KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W LEGNICY
kliknij wybrany witraż
PLAN WITRAŻY
Figuratywne sceny z witraża swoją wymową nawiązują do misterium pasji Chrystusa znanej w ikonografii chrześcijańskiej jako Imago Pietetis lub Vir Dolorum. Ukazane symboliczne obrazy są pełne realizmu i dynamizmu. W centrum przedstawiono Chrystusa podczas biczowania, zgodnie rozkazem Piłata (por. Mt 27,26-28; Mk 15,15-16; Łk 23,16). Według przekazu ewangelii św. Jana biczowanie i cierniem ukoronowanie odbywają się jeszcze podczas przesłuchań, następnie Piłat pokazał Żydom umęczonego Pana, aby wzbudzić ich litość (por. J 19,1-5). Jednak zgodnie z rzymskim prawem karnym biczowanie poprzedzało ukrzyżowanie1. Cierpiący Sługa Pański (por. Iz 53,4-7) przywiązany za nadgarstki do kamiennego słupa, usuwa się na kolana pod bolesnymi uderzeniami rzymskich flagra.2 Obnażona postać Chrystusa, z przepaską biodrową – perizonium, wyraża ból i cierpienie zarówno fizyczne, jak i duchowe. Albowiem zarówno w teologii, jak i chrześcijańskiej sztuce religijnej akcentuje się nagość Jezusa jako pełne ogołocenie się i upokorzenie samego Boga, uczynione z miłości do człowieka. Tak ujęty obraz Boga - Człowieka, stanowi symbol najgłębszej kenozy3 Stwórcy, mającej kontynuację w sakramencie Eucharystii.4 Od postaci Jezusa emanują rozchodzące się wertykalnie złote promienie. Po obu stronach pręgierza - kolumny5 przedstawiono dwóch rozebranych do pasa żołnierzy. Wyraz twarzy oprawców wymierzających uderzenia biczem są pełne wyrazu złości, nienawiści i pogardy.
W niższej części okna widzimy tłum, który swoją złością i pogardą okazywaną Mesjaszowi przedstawiony tak sugestywnie, że sprawia wrażenie, iż możemy usłyszeć wrzaski i skandujące wołanie gawiedzi „Precz ! Precz ! Ukrzyżuj Go !” (J 19, 15). To krzyczące postacie ludzkie z uniesionymi do góry rękami i zaciśniętymi wygrażającymi pięściami. Karminowe tło przestrzeni okna, nawiązujące do barwy krwi i męki, splata się i koresponduje z żółtym kolorem skupionym wokół aureoli i głowy „Cierpiącego Sługi Pana”. W wizerunkach Chrystusa umęczonego starano się podkreślić te momenty treściowe, które były bliskie dla danego typu religijności6.
W dolnej części kwater okiennych widnieją trzy wezwania litanii: „Serce Jezusa, przebłaganie za grzechy nasze…, Serce Jezusa, zelżywością napełnione…, Serce Jezusa, dla nieprawości naszych starte”.
1 Najwcześniejsze przedstawienia biczowania pochodzą z IX w. i stanowią ilustrację psalmu 35 (wołanie o pomoc przeciw niewdzięcznikom) – Jezus przywiązany do kolumny pręgierza , jego ciało pokryte ranami, a po lewej i prawej stronie stoją pachołkowie i uderzają Chrystusa biczem (rózgami) – por. sceny ecce homo po koronowaniu cierniem. Od XII w. scena biczowania zaczęła się regularnie pojawiać we włoskich cyklach pasyjnych. J. Seibert, Leksykon sztuki, s.49-50.
2 Por. J.P.Roux, Krew, s.334; C. Guignebert, Jésus, Paris 1947, s. 578.
3 Jeden z terminów teologicznych określający mękę Jezusa jako samoponiżenie. Kenoza (gr. κένωσις, ogołocenie, odarcie) - pojęcie w teologii chrześcijańskiej interpretujące wcielenie, jako dobrowolne, zbawcze uniżenie się Chrystusa, będące wyrazem woli Chrystusa-Boga. Chrystus Jezus, istniejąc w postaci boskiej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił samego siebie (por. Fil 2, 7 zob. 2 Kor 8, 9). Niektórzy teologowie protestanccy XIX w. interpretowali kenozę jako porzucenie lub zawieszenie przez Chrystusa jego atrybutów boskich. P. Janowski, Kenoza. W teologii katolickiej. W teologii protestanckiej, w: EK 8, Lublin 2000, kol.1346-1348. Nie oznaczało to i nie mogło oznaczać utraty Bożej natury lub substancji. Odnosi się to raczej do przyjęcia ograniczeń związanych z ludzkim życiem, które w rzeczywistości skończyło się całkowitym upokorzeniem przez śmierć krzyżową. W czasach współczesnych wielu teologów anglikańskich, katolickich, prawosławnych i protestanckich obrało „ogołocenie” za główny temat swej chrystologii. G.O'Collins, E.G. Farrugia , Leksykon pojęć teologicznych i kościelnych z indeksem angielsko-polskim, tłum. J. Ożóg, B. Żak, Kraków 2002.
4J. Sprutta, Nagość jako motyw w teologii i sztuce religijnej, ZNKUL 47(2004) nr 1, s.64. 63-76. Nagość w chrześcijaństwie była od początku problemem kontrowersyjnym. Stanowisko Kościoła także ulegało pewnym modyfikacjom. W tradycji biblijnej nagość miała różne znaczenia. Rozumiano nagość jako znak bezsilności oraz duchowej i moralnej nędzy. Nagość oznaczała także stan ludzi, którymi gardzono, np. więźniów, niewolników, potępionych przez społeczeństwo. Ojcowie Kościoła przyznawali, że Chrystus wisiał na krzyżu całkowicie obnażony, tak jak wszyscy skazańcy. S. Kobielus, Nagość jako symbol i wartość w kulturze średniowiecza, Com 4 (64) 1991, s.103-117. Por. Tenże, Człowiek i ogród rajski,s. 127, tam też wykaz literatury dotyczącej tego tematu.
5 Kolumna biczowania zaliczana jest do insygniów męki Chrystusa - Arma Christii. Narzędzia męki Pańskiej (gwoździe, korona cierniowa, włócznia Longina i in.) ukazywane jako symbol Jego cierpienia. Początkowo traktowane jako oznaki triumfu i majestatu Chrystusa występowały m.in. w przedstawieniach Sądu Ostatecznego, czy Etimasii. Od XII w. traktowane przede wszystkim jako znaki Pasji Jezusa. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warszawa 2005, s.20,105.Por. J. Seibert, Leksykon sztuki, s.220-221; Do symbolu kolumny biczowania w tradycji nawiązuje Z. Kliś, który przytacza liczne przykłady w swojej pracy, jak również podaje obszerny wykaz literatury przedmiotu. Z. Kliś, Pasja. Cykle pasyjne Chrystusa w średniowiecznym malarstwie ściennym Europy Środkowej, Kraków 2006, s.139 – 153.
6Przykładem może być nurt pobożności devotio moderna. Z. Strzałkowski, Problemy malarstwa tablicowego szkoły krakowsko – sądeckiej w latach 1440-1460, RH 18 (1970) z.5, s.42. Por. K. Górski, Od religijności do mistyki, Lublin 1962; M. Walicki, Nowe poglądy na rolę prądów mistycznych w sztuce. Ze studiów nad genezą realizmu w średniowieczu, Warszawa 1935. Por. T. à Kempis, O naśladowaniu Chrystusa, tłum. W. Lohn, Kraków 1981, s.118; J.J. Kopeć, Kult Chrystusa cierpiącego,s.218-219; O stosunku devotio moderna do nabożeństwa Pięciu Ran Chrystusa, I. Bonetti, Le stimate della passione, Rovigo 1952, s.155-164.