KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W LEGNICY
kliknij wybrany witraż
PLAN WITRAŻY
Bez wątpienia witraż nawiązuje do znanego obrazu Eugeniusza Kazimirowskiego „Jezu ufam Tobie”, komentując w swojej artystycznej wymowie kult Miłosierdzia Bożego.
Miłosierny Chrystus przedstawiony jest dynamicznie, w ruchu, jako Osoba idąca. Jednocześnie Jego drogą jest świat, którego wyobrażeniem jest kula ziemska z zarysem kontynentów umieszczona pod stopami Jezusa. Układ kontynentów jest przedstawiony w ten sposób, aby wskazać na dwa punkty, miejsca święte, szczególnie istotne dla kultu miłosierdzia, a mianowicie chodzi Jerozolimę i Kraków. Centrum tej swoistej mapy wyznacza Jerozolima. Chrystus wkracza w historię świata ze swoim miłosierdziem o czym może świadczyć gest uniesionej prawicy niosącej błogosławieństwo i przebaczenie. Lewa zaś dłoń Jezusa wskazuje na serce, jako źródło i centrum, z którego rozchodzą się promienie łask spływających na ludzi. Czerwone i niebieskie promienie rozchodzące się symetrycznie obejmują swoim zasięgiem ziemski glob. Promienie te stały się szczególnym atrybutem Chrystusa Miłosiernego, jako wyrazisty motyw znany w ikonografii chrześcijańskiej i sztuce kościelnej, będący obrazem jednej z wizji św. Faustyny Kowalskiej, jednoznacznie związanym z celebrowaniem kultu Bożego Miłosierdzia1.
Ciałom niebieskim artysta nadał cechy antropomorficzne przedstawiając księżyc o kształcie ludzkiej twarzy zwróconej w kierunku oblicza Słońca, uwypuklając zarys oczu, brwi, nosa oraz ust. Wprowadzony motyw półksiężyca, potęguje znaczenie lunarnego symbolu. W niektórych wyobrażeniach maryjnych symbolika księżyca jest jawnie pozytywna, a Speculum humanae salvationis, zestawiając Assuntę, Niewiastę Apokaliptyczną i Oblubienicę z Pieśni nad Pieśniami dowodzi możliwości interferencji czy nawet zniesienia negatywnej symboliki księżyca.2 Analogię stanowi również wobec wspólnoty Kościoła, albowiem księżyc świeci nie własną siłą, ale światłem słońca Boga Stwórcy i Jezusa Chrystusa.3 Żywioły były metaforycznie prezentowane przez Słońce (ogień), Księżyc (powietrze). Natomiast, gdy Słońce i Księżyc określamy jako ciała kosmiczne to symbolizują one m.in. to co męskie i to, co kobiece4. Słońce w tym przypadku identyfikowane było przede wszystkim z osobą Chrystusa, albowiem już w Starym Testamencie określanego jako Sol Iustitiae – Słońce Sprawiedliwości. To mesjańskie imię Chrystusa zaczerpnięte z proroctwa Malachiasza (por. Ml 4,2) na co wskazuje S. Kobielus, bywało łączone z momentem Jego męki na krzyżu5. Stąd też w ikonografii chrześcijańskiej często ukazywano Chrystusa jako Słońce. Przykładem może być między innymi pochodząca z III stulecia adaptacja pogańskiej konwencji przedstawiania Chrystusa jako Heliosa jadącego na rydwanie6. Symbolika i znaczenia obrazów przenikają się wzajemnie, co potwierdzone może być wizją żółtych gwiazd rozciągniętych na nieboskłonie błękitnych kwater okna7.
Reasumując, wszystkie astralne elementy takie jak Słońce, Księżyc, gwiazdy miały podkreślić fakt, że cały Kosmos towarzyszył dziełu odkupienia, gdyż cały w tym momencie został poddany dziełu zbawienia i oczyszczenia przez ofiarę Chrystusa.8
Konsekwentnie do przyjętej konwencji wykończenia kompozycji w jego dolnej tercji banderolą, na której umieszczone są kolejne wezwania litanii nawiązuje ten witraż z modlitewnymi prośbami: „Serce Jezusa, z którego pełni wszyscyśmy otrzymali, ... Serce Jezusa, odwieczne upragnienie świata, ... Serce Jezusa, cierpliwe i wielkiego miłosierdzia, … Serce Jezusa, hojne dla wszystkich, którzy Cię wzywają, .... Serce Jezusa, źródło życia i świętości”.
1 Pierwszy obraz Jezusa Miłosiernego z podpisem „Jezu ufam Tobie” namalował w 1934 r. Eugeniusz Kazimirowski według sugestii św. s. Faustyny Kowalskiej (1905-1938). Promienie zgodnie z interpretacją ks. Michała Sopoćki mają symbolizować sakramenty, „blade” – usprawiedliwienie, chrzest i pokutę, natomiast czerwone – pozostałe sakramenty. Por. M. Sopoćko, O święto Najmiłosierniejszego Zbawiciela, Poznań 1947; F. Kowalska, Dzienniczek. Miłosierdzie Boże w duszy mojej, Warszawa 2002.
2A. Olszewski, Mulier amicta Sole w sztuce gotyku w Polsce, NP 82 (1994), s.35-95. Księżyc świecący światłem odbitym jest symbolem Kościoła, więc może oznaczać opiekę Maryi nad Ludem Bożym. Księżyc zatem nie świeci swoim blaskiem, a odbitym, tak jak Maryja jaśnieje dzięki światłu swojego Syna. Księżyc, to także symbol grzechu i zła, a jego umieszczenie pod stopami Niewiasty wskazuje na zwycięską walkę nad szatanem i złem (nawiązanie to protoewangelii z księgi Rodzaju). Interpretację wyobrażenie księżyca z ludzką twarzą sugeruje na określenie apokaliptycznej Niewiasty jako drugiej – nowej Ewy. A. Grzybkowski, Wariant ikonograficzny Assunty z kobiecą maską lunarną, w: Sztuka i ideologia XV wieku, red. P.Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 453; J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420-1470, Warszawa 1981, s.51-52. Por. D. Forstner, Świat symboliki, s. 92-97; S. Kobielus, Człowiek i ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Warszawa 1997, s.174; H. Biedermann, Leksykon symboli, Warszawa 2001, s.336-338; L. Rotter, Symbolika i pierwowzory przedstawienia Niepokalanego Poczęcia Maryi Panny, w: Maria Immaculata. 150 rocznica ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP, red. J. Marecki, L. Rotter, Kraków 2004, s.97-102.
3 W. Hoffsümmer, Leksykon dawnych, s.46.
4 S. Kobielus, Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Warszawa 2000, s.81.
5 S. Kobielus, Krzyż Chrystusa, s.81- 85. Por. J. Miziołek, Sol verus. Studia nad ikonografią Chrystusa w sztuce pierwszego tysiąclecia, Wrocław 1991, passim.
6 Mozaika Chrystusa jako Słońce - Heliosa połączona z symboliką winnego krzewu znajduje się w Watykańskich nekropoliach (mauzoleum „M” albo „Cristo Elios”) bezpośrednio pod bazyliką św. Piotra w Rzymie. M. Basso, Eschatological symbolism in the Vatican necropolis, Vatican 1982, s. 109-112, 211; P. Zander, The Vatican Necropolis, Roma Sacra 25(2003),s. 50-51. Ponadto na ten temat S. Kobielus, Krzyż Chrystusa. s.81- 83, tam też wykaz literatury dotyczącej tego tematu.
7 Przykładem wykorzystania symbolu gwiazd może być postać apokaliptycznej Mulier Amicta Sole, której wieniec z dwunastu gwiazd spleciony jest z liści, a korona wykonana ze szlachetnego metalu ozdobiona zostaje drogimi kamieniami (to wprawdzie zupełnie inne przedmioty, ale jednak blisko ze sobą spokrewnione). Obydwa są określane w j. łacińskim i greckim tym samym słowem: corona, ste,fanoj . D. Forstner, Świat symboliki, s. 435-440.Por. Lurker, Słownik obrazów s. 92-93, tamże, Wieniec, s.260-261. Istotna dla Objawienia św. Jana staje się symbolika numeryczna, którą charakteryzowała się cała literatura apokaliptyczna. Apokalipsa zawiera szereg cyfr, liczb. Sumując liczebniki główne, porządkowe i ułamkowe, jest ich aż 283. G. Ravasi, Apokalipsa, tłum. K. Stopa, Kielce 2002, s.10. Ponadto służy zakodowaniu ważnych informacji. A. Tronina dowodzi, że apokaliptyka biblijna i apokryficzna korzysta z pewnego rodzaju matematyki symbolicznej. A. Tronina, Apokalipsa orędzie nadziei, Częstochowa 1996, s.18.
8 S.Kobielus, Krzyż Chrystusa, s.86