KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W LEGNICY
kliknij wybrany witraż
PLAN WITRAŻY
Motyw Dobrego Pasterza1 należy do jednych z najstarszych w sztuce chrześcijańskiej i zaliczany jest do tej grupy symboli, które wyrażają troskę pasterza o powierzone owce, którymi się opiekuje, karmi oraz prowadzi.
W swoistej konwencji ogrodu i motywów drzewa życia, a także barw zieleni2, przedstawia się postać Chrystusa w długiej białej tunice, z wyeksponowanym na piersiach sercem otoczonym aureolą, niosącego na swoich barkach owcę. Centralne umieszczenie osoby Jezusa w samym środku witraża stanowi główny punkt odniesienia całej kompozycji. Stojący na wzniesieniu Jezus z lekko przechyloną głową otoczoną nimbem, swoim policzkiem tuli się do jagnięcia(owieczki), jako symbolu duszy ludzkiej. Prezentuje On cechy szczególnej wrażliwości, miłości i troski. Dodatkowo prawą dłonią przytrzymuje nogi owieczki. Jest to artystyczny wyraz bezgranicznej miłości Boga do ludzi. Interpretując alegorycznie sens obrazu, można widzieć w tulącej się owieczce personifikację miłość i ufność pokładanej w Chrystusie, nawiązując tym samym do psalmu 23 – „Pan jest moim pasterzem nie brak mi niczego...”. Bóg z kolei na okazywaną miłość odpowiada Swoją miłością. Chrystus jako Dobry Pasterz szuka zabłąkanej owcy (por. Łk 15, 3-7), i jest gotów oddać życie swoje za nie (por. J 10,11). Atrybutem pasterza jest długa laska, którą w lewej dłoni trzyma Chrystus, nawiązując w swojej symbolicznej wymowie do atrybutu biskupów i opatów jakim niewątpliwie jest pastorał.3 Przypominający swoim wyglądem kij pasterza pastorał jest symbolem misji pasterskiej w Kościele, a także symbolem wiary, której biskup jest nauczycielem4, a spiralny kształt wyobraża moc stwórczą5. Ufność pokładana w Bogu jest jak laska w ręku, wyjaśnia W. Hoffsümmer6. Ponadto na ramieniu Jezusa przewieszona jest torba pasterska, która zlewa się z kompozycją draperii białej szaty. Obraz Dobrego Pasterza uzupełniają występujące symetrycznie po obu stronach Chrystusa dwie wpatrzone owce. Według A. Collinsa owce były typami apostołów7, które słuchają głosu Pasterza.
Na uwagę zasługuje fakt, że w ikonografii i symbolice chrześcijańskiej nie spotyka się postaci Bonus Pastor, który na swojej szacie lub tunice ma ukazane gorejące serce w złocisto – żółtej aureoli.
Całość witraża tradycyjnie zakończona jest szeroką banderolą z umieszczonymi na niej pięcioma kolejnymi wezwaniami litanii: „Serce Jezusa, gorejące ognisko miłości, ... Serce Jezusa, sprawiedliwości i miłości skarbnico, ... Serce Jezusa, dobroci i miłości pełne, ... Serce Jezusa, cnót wszelkich bezdenna głębino, ... Serce Jezusa, wszelkiej chwały najgodniejsze”.
1 Por. przypis nr 5 niniejszego artykułu. Christian symbols were first mentioned in writing by Clement of Alexandria (153-217 AD) in Paedogogus 3, 11. Por. R.F. Wilson, Early Christian Symbols of the Ancient Church from the Catacombs , http://www.jesuswalk.com/christian-symbols; W. Palmer, An Introduction to Early Christian Symbolism , London 1859, digitized book. – digit.ed.2008. PonadtoJ. Klinkowski, Analiza dramatyczna, s.272-281, tam też wykaz literatury przedmiotu.
2 Zieleń to także symbol sprawiedliwych M. Lurker, Słownik obrazów, s.87-88.
3 pastorał (łac. pastor = pasterz) nazywany także baculus, pedum pastorale, virga episcopalis, który jest oznaką godności i władzy biskupiej lub opackiej symbolizuje m.in. laskę pasterską, jaką posługiwał się pasterz. Mojżesz otrzymał laskę od Boga (por. Wj 4,20), dzięki niej okazywał wobec faraona moc Bożą (por. Wj 7,8-22; 14,16-17) i ludu wybranego (wyprowadzenie wody ze skały Wj 17,5-7). Pastorał jest symbolem mocy Bożej, władzy pasterskiej i prorockiej. Pierwszy raz pojawia się w Hiszpanii i Galii, najczęściej w zakonach. Od IX w. rozpowszechniony w Europie i zaliczany do insygniów liturgicznych, w formie lekko zakrzywionej na końcu laski. Genezę oraz szerszy kontekst omawia P. Dudziński, Współczesna heraldyka i zwyczaje heraldyczne w kościołach chrześcijańskich, t.1, Warszawa 2007, s.53-58. Tam też wykaz literatury przedmiotu. Prawo używania pastorału na terenie klasztoru posiadają także opaci. Biskup lub opat trzyma go w lewej ręce gdy: podąża w procesji, głosi kazanie lub homilię, udziela błogosławieństwa. Szczegółowe przepisy liturgiczne dotyczące używania pastorału przez biskupa w czasie celebracji Eucharystii znajdują się w Ceremoniale biskupim. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. kanony: 375, 381. Szerzej o genezie i roli pastorału w liturgii B. Nadolski, Pastorał, w: Leksykon liturgii, Poznań 2006, s. 1154 -1157. Wyczerpującą publikację dotyczącą pastorałów, zwłaszcza w Polsce, opracowała K. Bogacka, Pastorały w Polsce XI – XVIII w., Warszawa 2004, tam też obszerny wykaz literatury przedmiotu.
4 Pastorał, którego zakończenie otwartą spiralną formą symbolizuje: potęgę niebiańską otwartą na ziemię, przekazywanie dóbr boskich i władzę stwarzania oraz odtwarzania bytów, zaś zwrócona do ludu kurwatura oznacza troskę pasterską, prosta laska natomiast odnosi się do przewodzenia – sprawowania administracji, a ostre zakończenie u dołu jest symbolem bodźca – impulsem oraz naprawy. Ponadto P. Dudziński w swojej publikacji przytacza m.in. alegoryczne wyjaśnienie formy pastorału średniowiecznego kanonika regularnego opata Hugo od św. Wiktora: curva trahit, recta regit, pars ultima pungit („krzywaśń pociąga, drzewce wiedzie, koniec pobudza”). Zbierać rozproszonych pośród pokus tego świata za pomocą krzywaśni, przywracać siły wątłemu i uzdrawiać chorego i grzesznika, za pomocą prostej laski, ponaglać szpicem opieszałych, leniwych, niedbałych. Według innej wykładni laska jest prosta, aby zarządzać i kierować uczciwie trzodą, zakrzywiony szczyt laski (kurwatura) ma przyciągnąć owce, które się oddaliły, a zaostrzony drugi koniec aby porazić wilki, odpędzić nieprzyjaciół Kościoła. P. Dudziński, Współczesna heraldyka, t.1, s.56. Por. J. Seibert, Leksykon sztuki, s. 173-174; M. Feuillet, Leksykon symboli, s. 96; E. Kapellari, Święte znaki w liturgii i codzienności, tłum. J. Jurczyński, Kraków 2002, s. 180 – 181.
5 J.E. Cirlot, Słownik symboli, s.303.
6 W. Hoffsümmer, Leksykon dawnych, s.49.
7 A. H. Collins, Symbolism of Animals and birds represented in English church architecture, New York 1913, s.23.