KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W LEGNICY
kliknij wybrany witraż
PLAN WITRAŻY
Przedstawienie św. Małgorzaty Marii Alacoque w habicie wizytki, której głowę otacza aureola1, ukazuje „w połowie postaci” świętą trzymającą w dłoniach swoisty acheiropitos,2 na którym zamiast Oblicza umęczonego Chrystusa widnieje symbol gorejącego Najświętszego Serca Pana Jezusa otoczony koroną cierniową3. Upleciona z cierni krzewów zielona korona była według J.P. Rouxa jedynie prostackim pastiszem wieńca z wawrzynów lub złotej obręczy, gdyby nie to, że zadawała ból, że czyniła królem przez cierpienie lecz pozostaje jednak w centrum medytacji nad niewinną Męką Jezusa Chrystusa4. Ciernie tkwiące w „szyderczej koronie” włożonej na głowę Chrystusa podczas Jego pasji stały się źródłem cierpienia zarówno fizycznego, duchowego, jak i psychicznego.5 W chrześcijańskiej tradycji serce jako siedlisko miłości i miłosierdzia wyraża w tym kontekście przede wszystkim najwyższą miłość Chrystusa, który ofiarował swoje życie „dla wielu”. Stąd w nawiązaniu do tej symboliki oraz kultu Najświętszego Serca Pana Jezusa, związanego z nurtem pasyjnym, od XVII wieku przedstawia się przebite serce (mięsień serca) otoczone koroną z cierni, które wznosi się ponad płomieniami i krzyżem.6 Płomienne serce rozpalone ogniem miłości jest zaś alegorią miłości bliźniego7, a także mistycznym ołtarzem8. Uzupełnieniem witraża jest napis zamieszczony na wstędze: św. Małgorzata Maria Alacoque 1647 – 1690.
1 Aureola jest ściśle związana ze słońcem od którego przejmuje kształt koła lub błyszczące promienie. W ikonografii zachodniej często jest ukazywana jako złoty okrąg. M. Battistini, Symbole i alegorie, tłum. K. Dyjas, Warszawa 2006, s.148-149.
2 W sztuce chrześcijańskiej acheiropita, acheiropoieta, achiropita – to obraz z przedstawieniem twarzy Chrystusa, uważany za powstały w sposób nadnaturalny. Najbardziej znanym był mandylion, czyli wizerunek na chuście twarzy Chrystusa – nie cierpiącego, z długimi włosami i brodą. Znane są dwa typy: 1) występujący od X do XIII w., w którym chusta ma kształt prostokątny, często z frędzlami; 2) popularny od 2 połowy XIII w. o zawieszonej chuście, często podtrzymywany przez dwa anioły. Natomiast w sztuce zachodniej najbardziej popularne przedstawienie to chusta św. Weroniki tzw. veraikon – jeden z typów, uznanego za prawdziwy wizerunków oblicza Chrystusa na chuście trzymanej przez św. Weronikę, aniołów lub w formie samodzielnego wyobrażenia twarzy Jezusa cierpiącego, najczęściej w aureoli i koronie cierniowej. Veraikon był szczególnie popularny w sztuce późnego średniowiecza, gdy temat spotkania Chrystusa ze św. Weroniką został włączony w cykl Drogi Krzyżowej, a także w przedstawieniach arma Christi. B. Dąb-Kalinowska, Acheiropita, w: Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska – Sulkiewicz, M. Bielska – Łach, A. Manteuffel – Szarota, Warszawa 2005, s.1-2. Termin acheiropitos nawiązuje do listów św. Pawła (por. 2 Kor 5,1; Kol 2,11) i ewangelii św. Marka (por. Mk 14,58). Istnieją dwie tradycje pochodzenia ikony acheiropitos – wschodnia i zachodnia (nazwana Świętym Obliczem: vera icon – „prawdziwy wizerunek”). Więcej informacji dotyczących tego zagadnienia E. Smykowska, Acheiropitos, w: Ikona. Mały słownik, Warszawa 2008, s.7. Ponadto mandylion (gr. „chusta”) przedstawia również ikonę oblicza Chrystusa w cudowny sposób odbite na tkaninie (chuście lub całunie). Ten typ, znany w VI w. rozpowszechnił się w okresie późnobizantyjskim. Tamże, s.49.
3 Jest to symbol korony, czepca z cierni, którą włożono Jezusowi na głowę w czasie męki (por. Mt 27,27-31; Mk 15, 16-20; J 19, 1-3).M. Feuillet, Leksykon symboli, s.58-59;
4 J.P. Roux, Krew. Mity, symbole, rzeczywistość, tłum. M. Perek, Kraków 1994, s. 335.
5 M. Feuillet, Leksykon symboli, s.22. Ukoronowanie cierniami głowy Chrystusa wydaje się mieć na celu szczególne ośmieszenie Zbawiciela – towarzyszą mu szyderstwa i obelgi. Ewangelie, apokryfy oraz cała myśl chrześcijańska kładzie nacisk na to właśnie okaleczenie Jezusa i przekazują niezatarty obraz twarzy, po której cieknie strumyczkami krew. Zatem mamy do czynienia z dwoma motywami przenikającymi się wzajemnie, czyli dalszym ciągu kaźni Chrystusa oraz utworzenie i ogłoszenie króla karnawałowego, który jak wszyscy władcy święta wesołków, jest skazany na rychłe zniszczenie (por. Mt 27, 28 – 31). J.P. Roux, Krew. Mity, symbole, rzeczywistość, tłum. M. Perek, Kraków 1994, s. 335-337.
6 M. Feuillet, Leksykon symboli, s.120. Serce jest też organem pamięci, pozwalającym człowiekowi powracać do wydarzeń i otrzymanych łask (por. Pwt 6,6). E. Dahler, Święta i symbole, tłum. G. Kania, Warszawa 1999, s.113-116.
7 Ogień jest symbolem ambiwalentnym ponieważ może pełnić rolę oczyszczającą lub niszczącą. Jest wyrazem życia, ale też może spowodować śmierć. M. Feuillet, Leksykon symboli, s.87-88. J. Baldock, Symbolika chrześcijańska, s.133-134;
8 Durandus nazwał tak serce, gdyż oczyszczane ogniem Ducha Św. i uszlachetniane uczynkami miłości, są składane Bogu w ofierze. M. Lurker, Słownik obrazów, s.209-211.