KOŚCIÓŁ P.W. NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA W LEGNICY
kliknij wybrany witraż
PLAN WITRAŻY
Scena jest wyobrażeniem aktu chrztu Chrystusa nad brzegami Jordanu. Inspiracją dzieła stał się opis wydarzenia zawartego w ewangeliach synoptycznych (por. Mt 3, 13-17; Mk 1,9-11 oraz Łk 3, 21-22), a także w relacji św. Jana (por. J 1, 29-34).
Przychodząc do Jana, aby otrzymać chrzest, Jezus poddaje się woli Ojca i schodzi pokornie pomiędzy grzeszników. Według teologii św. Jana, On jest Barankiem Bożym, który w ten sposób bierze na siebie grzech świata. Ponadto chrzest w Jordanie zapowiada i przygotowuje Jego chrzest w „śmierci” Łk 12,50; Mk 10,38), umieszczając w ten sposób całe publiczne życie Chrystusa pomiędzy dwoma chrztami.1
W górnej części kompozycji przedstawiono wyłaniającą się z okrągłych obłoków część postaci, personifikację Boga Ojca, Stwórcy - Deus Creator, w swoim twórczym działaniu, z wyciągniętą prawicą. Witraż sprawia wrażenie pełnego dynamizmu poprzez zastosowanie owalnych, spiralnych kształtów obłoków sprawiających wrażenie tworzenia obszaru sacrum, skupiających się na osobie Boga i Jego obliczu2. Odnosząc się do symboliki spirali należy mieć na uwadze fakt, że prowadzone badania z zakresu historii religii i archeologii dowiodły zdaniem D. Forstner, że należy spiralę interpretować zarówno jako znak życia, wegetacyjnej i organicznej płodności, jak również jako znak słońca – władcy biegu czasu. Natomiast w początkach chrześcijaństwa spiralę łączy się ze znakiem krzyża rytym na celtyckich kamieniach pamiątkowych, późniejszych tzw. dolmenach, z czego wywodzą się typowe irlandzkie kamienne krzyże.3 Ponadto spirala stanowi również symbol kontemplacji4 i jest prasymbolem powtarzania się, wiecznego powrotu.5 Natomiast koło łączy w sobie treść symboliczną koła i słońca z aspektem ruchu; stąd obraz niespokojnego, pełnego zmian życia ludzkiego – Koło symbolem Boga i wieczności. Gdy Daniel (Dn 7,9) opowiada w swojej wizji o płomiennych kołach z wieloma oczami wokół głowy Boga, chciałby w ten sposób opisać Jego wszechmoc. Symbol wieczności, ponieważ jest bez początku i końca, symbol doskonałości – absolutu.6 Z tych obłoków znajdujących się na osi witraża, wyłania się Duch Święty7 przedstawiony jako biała gołębica8, która kieruje swoją głowę w dół, wskazując tym samym osobę Syna Bożego. Otrzymany od Jana chrzest Jezusa został niejako ukoronowany samym aktem zstąpienia Ducha Świętego pod postacią gołębicy i uroczystym proklamowaniem z niebios przez Ojca Boskiego Synostwa Jezusa.9 Gołąb staje się ulubionym znakiem miłości Ojca do Jego Syna, który stał się człowiekiem10 (por. J 1,32), a także natchnienia Pisma Świętego11 i pokoju.12 Rozchodzące się z dłoni Wszechmocnego Ojca promienie obejmują swoim zasięgiem przede wszystkim Chrystusa, który pochylony z rozłożonymi rękami, w przepasce biodrowej, stojący w nurtach Jordanu, przyjmuje janowy chrzest. Jego głowa otoczona aureolą jest lekko pochylona, co wyraża gest posłuszeństwa wobec woli Ojca. Chrzest wodą udzielany przez Jana Chrzciciela jest nierozerwalnie powiązany z wyznawaniem grzechów przez chrzczonego i ma na celu właśnie uwolnienie od tych grzechów. Kiedy zaś Jezus zażądał chrztu od Jana, tym samym przedstawił się jako Agnus Dei, pozostający pod prawem Boga sądzącego wszystko, co ziemskie. Według teologii św. Pawła chrzest jest symbolem śmierci i zmartwychwstania z Chrystusem (por. Rz 6,4 n).13 Do tej symboliki nawiązuje postać Jana Chrzciciela, która znajduje się ponad osobą Chrystusa, wyeksponowana na wzniesieniu – brzegu Jordanu, trzymająca proporzec „zwycięstwa” w lewej i muszlę w prawej dłoni. Jego wygląd odpowiada ikonografii chrześcijańskiej, która przedstawia Jana Chrzciciela o szczupłej sylwetce z bujną czupryną i brodą, odzianego w szatę z wielbłądziej sierści lub ze skór zwierzęcych (por. Mt 3,4; Mk 1,6).14
Kolorystyczne zielone uzupełnienie bocznych kwater okna tworzy obraz drzewa i roślinności, jako naturalnego środowisko miejsca – brzegu Jordanu, w którym chrztu udziela św. Jan. Kompozycję zamyka banderola z wezwaniem litanii „Serce Jezusa Syna Ojca Przedwiecznego” umieszczona w dolnej części witraża.
1 F. Amiot, Chrzest, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Leon – Dufour, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1990, s.131. Por. J. Klinkowski, Analiza dramatyczna ewangelii św. Jana, Legnica 2007, s. 93-94.
2 Por. The face of God. F.R.Webber, Church Symbolism , Cleveland 1934, s. 206.
3 Podobnie jak spiralna linia wychodząc z jednego punktu centralnego biegnie nieprzerwanie i zakreśla coraz to większe kręgi, tak samo jeden zarodek życia może rozwijać się niemal w nieskończoność i dawać początek nowym generacjom. Niemniej jednak spirala służąca dawniej jako znak kosmiczny, mogła teraz, w kontekście wiary chrześcijańskiej uzyskać charakter symbolu następstwa tajemnic w roku kościelnym. D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, tłum. W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990, s.58-59. Symbolika spirali jest dość złożona i niepewnej proweniencji, jak twierdzi M. Eliade. J.E. Cirlot, Słownik symboli, tłum. I. Kania, Kraków 2006, s.382. Spiralę można znaleźć na starych chrześcijańskich nagrobkach pochodzenia celtyckiego. W. Hoffsümmer, Leksykon dawnych i nowych symboli, tłum. A. Makowska, Kielce 2001, s.90.
4 Do tego symbolu odnosi się Pseudo – Dionizy, którego definicja przypomina o wertykalnym ruchu spiralnym roślin pnących i śrub. Natomiast św. Tomasz z Akwinu w Summa theologica 2-2, q.180, a.6 – dostrzega w kontemplacji dążenie do usunięcia z myśli tego co zewnętrzne, do włączenia w kontemplację dzieła stworzenia jako obrazu wiecznej miłości i piękna, aby osiągnąć zjednoczenie w Bogu, z drugiej zaś strony drogę odwrotną, która poprzez porzucenie własnego centrum – ego, pozwala wnikać w obszar tego, co nieskończenie święte. D. Forstner, Świat symboliki, s.59.
5 W. Hoffsümmer, Leksykon, s.89-90.
6 Środkowa rozeta okienna w fasadzie średniowiecznej katedry została nazwana rota, czyli koło. W jej środku przedstawiony jest powracający Chrystus. Wpadające do środka światło jest interpretowane jako wieczna światłość w Chrystusie, która przełamuje ciemność czasu. W. Hoffsümmer, Leksykon, s.41-42.
7 Por. Wśród symboli Ducha św. z którymi spotykamy się w NT obrazy: ognia, gołębicy, wody, namaszczenia, obłoku i światła, pieczęci, ręki, palca. K. Ziaja, Terminologia i symbolika Ducha Świętego w Nowym Testamencie, ScS 1 (1998), s.37-43.
8 Por. J. Baldock, Symbolika chrześcijańska, tłum. J. Moderski, Poznań 1994, s.112; M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1989, s.60-62; M. Feuillet, Leksykon symboli chrześcijańskich, tłum. M. Paleń, Poznań 2006, s.40; J. Seibert, Leksykon sztuki chrześcijańskiej. Tematy, postacie, symbole, tłum. D. Petruk, Kielce 2007, s.112-113; S. Kobielus, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002, s.104-105, tam też obszerny wykaz literatury przedmiotu.
9 Zstąpienie na Jezusa Ducha Św. jest swoistą inwestyturą, zgodną z zapowiedziami proroków (Iz 11,2; 42,1; 61,1), a także zapowiedzią zesłania Ducha Św., czyli inauguracji chrztu w Duchu dla całego Kościoła (Dz 1,5; 11,16) i tych, którzy do Niego wstąpią (Ef 5,25 – 32; Tt 3,5). Uznanie Chrystusa za Syna jest zapowiedzią przybranego synostwa wiernych, będących udziałem w synostwie Jezusa i skutkiem daru Ducha Św. (Gal 4,6). W rezultacie „chrzest w śmierci” ma doprowadzić Jezusa do zmartwychwstania, tak więc otrzymując pełnię Ducha, Jego chwalebne człowieczeństwo stanie się „duchem ożywiającym” (1 Kor 15,45), przekazującym Ducha tym, którzy w Niego wierzą. F. Amiot, Chrzest, w: Słownik teologii biblijnej, red. X. Leon – Dufour, tłum. K. Romaniuk, Poznań 1990, s.131-132.
10 Por. M. Lurker, Słownik obrazów, s.61. Istnieje również alegoryczne przedstawienie gołębicy m.in. w średniowiecznym traktacie Aviarium: De bestiis et aliis rebus libri quatuor Hugona od Św. Wiktora – Opera omnia Hugonis de S. Victore. S. Kobielus, Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, Kraków 2005, 101-108.
11 D. Forstner, Świat symboliki, s.231.
12 B. Szczepanowicz, A. Mrozek, Atlas zwierząt biblijnych. Miejsce w Biblii i symbolika, Kraków 2007, s.172-178.
13 M. Lurker, Słownik obrazów, s.143.
14 J. Seibert, Leksykon sztuki chrześcijańskiej, s.130-133. M. Bocian, Lexikon der Biblischen Personen. Mit ihrem Fortleben in Judentum, Christentum, Islam, Dichtung, Musik und Kunst, Stuttgart 1989, s.251-252,255-257. Por. U. Janicka - Krzywda, Patron - atrybut - symbol, Poznań 1993, s.112.